Болалик йилларим қишлоқда ўтган. Қишлоқнинг чанг кўчаларида тўп тепиб,
ариқларида чўмилиб катта бўлганман. Шундоққина автобус бекатининг ёнида
чўмилардик. Ҳар сафар бекат ёнидан ўтганимда, болаликда рўй берган бир
воқеа ёдимга тушаверади. Гўдаклигимдаёқ мазкур воқеа менга қаттиқ таъсир
қилган бўлса-да, ёшим улғайган сари унутилиш ўрнига, унинг таъсири
ортиб борди.
Одатдаги кунларнинг бирида, бекат ёнида бир тўп бола, қий-чув қилиб ариқда чўмилардик. Бир пайт бекат томондан, болаликдаги қадрдон дўстим Усмон биз томонга шоду-хуррам югуриб кела бошлади. Чўмилаётган болаларга қарата: “Дилшод, Раҳматилло, болалар биз бозорга кетяпмиз! Ана аям билан укам ҳам бор”, дея бекатда турган укаси билан онасини кўрсатди. “Помидор сотамиз, кейин аям бизга музқаймоқ олиб беради. Мазза қилиб ўйнаб келамиз”. Дўстимизни хурсандчилигига шерик бўлиш учун сувдан чиқдик. Барчамиз ичимизда “қандай мазза а, унга ?!”, деб ўйлардик.
У пайтлар бизга ким биландир, бозор ёки шаҳарга бориш чинакамига байрамга айланарди. Аммо йўл азоби туфайли, аксарият катталар узоқ жойларга болаларни бирга олиб бормасликни маъқул кўрарди. Ҳозиргидек дарвозангиз ёнидан олиб, истаган жойингизга ўн дақиқада етқазиб қўядиган ёки ярим тунда ҳам исталган жойдан уйингизга “ғизиллатиб” элтиб қўядиган таксилар йўқ эди. Бекатда соатлаб автобус кутиларди. Умуман шаҳарга бориб келиш, қишлоқ одамларининг тўлиқ бир кун вақтини оларди. Автобуслар тиқилинч, бир-бирига ёпишиб кетаётган одамлар, сотгани олиб кетилаётган полиз маҳсулотлари, мева-чевалар ёки уй паррандалари дейсизми?.. Хуллас, ҳаммасидан бўларди. Бизнинг қишлоқ ахолиси асосан, помидор етиштириш билан шуғулланарди (ҳозир ҳам шундай). Помидор дегани пишиқчиликка бориб, шу қадар арзон бўлардики, кўп ҳолларда уни овора бўлиб, бозорга обориб сотгандан кўра, уй ҳайвонларига берган маъқул иш эди.
Дўстим Усмонни авваллари ҳеч бозорга ёки шаҳарга бориб, айланиб келганини эслолмасдим. Балки ўша куни ақлини таниганидан буён биринчи марта бориши эди, чамамда. Хуллас, дўстим ва унинг укаси сафарга кетаётганларидан жуда ва жуда мамнун эдилар. Офтобда меҳнат қилавериб, юзу-қўллари қорайиб кетган Усмоннинг онаси ҳам хурсанд эди. Йўқ, аёл тоғорадаги помидор нари борса 1кг гўштга ҳам арзимаслигини яхши биларди. Лекин муштупар она, фарзандларига қувонч баҳш эта олаётганидан, уларнинг хурсандчилигини кўраётганидан беҳад бахтиёр эди. Бизга қарата: “Ҳаммангизга музқаймоқ олиб келамиз, помидорнинг пули етмаса, мана ўзимда пул бор”, деб рўмолчасига ўраб олган, озгинагина (балки йўл кира ҳақи) пулини кўрсатиб бизни ҳам хурсанд қиларди. Одатдагидек, автобус ҳа деганда келавермас, Усмон эса атрофимизда югуриб эшитмаган болаларга ҳам қайта-қайта айтиб мақтанарди. “Автобуснинг ойнасидан сенларга “хайр” қиламан, қўлингни кўтариб, “хайр” қилинглар”, деганлари ҳамон ёдимда.
Бир вақт бекат томон маст ҳолда йўлнинг у томонидан - бу томонига гандираклаганча, Усмоннинг дадаси яқинлаша бошлади. У ичувчи одам эди. Кун ора ичиб келиб, уйида жанжал кўтарадиган одати бор эди. Кела солиб, кўчани бошига кўтарганча ўз аёлини ҳақорат қила кетди. Икки ўғил эса отасининг одатий жанжалларидан юрак олдириб қўйган шекилли, онасининг икки ёнида донг қотиб, отасига қараб жовдираб қолишди. Бор овози билан ўшқирарди. Афтидан, қаршисида қалтираб турган болакайлар, ўз фарзандлари эканлигини ҳам унутиб юборганди. Улар олдидаги “оталик” бурчини қўйиб туринг, ҳатто уларга нисбатан раҳм-шафқатни ҳам ароққа қўшиб ичиб юборгандек эди гўё. Аёл паст овозда, бир нималар деб маст эрини тинчлантирмоқчи бўлди. Лекин фойдаси бўлмади. Ғазаб отига минган ота, бақира-бақира охири, помидор солинган тоғорани тепиб, ағдариб ташлади. Она-болалар бараварига йиғлаб юборишди. Биз ҳам карахт бўлиб қолдик. Аёл жойига ўтирганча, кўзларини тўсиб, овоз чиқармасдан, ўксиб-ўксиб йиғларди. Эзилиб кетган помидорнинг ҳолига тушган Усмон, биз тарафга терс ўгирилиб олиб, онасини елкасини силаб кўз ёш тўкарди. “Йиғламанг ая, музқаймоқ керакмас, бормасак ҳам майли бозорга, музқаймоқ оберинг демайман, йиғламанг ая”, деб онасини юпатишга уринса-да, онасидан баландроқ овозда йиғларди. Укаси ҳали тили ҳам равон чиқмаган болакайлиги учун воқеани тўлиқ англашга ёшлик қиларди. У бир оздан кейин йиғидан тўхтаб: ”Бўлди, йилламелай, ҳожий ҳаммашини ўжим тейиб қўяман” дея жажжи қўлчалари билан тупроққа беланиб ётган помидорларни битта-битта териб, тоғорага соларди. Анча вақт йиғлаб ўтиришди... На Усмон ва на унинг онаси, биз тарафга ўгирилиб ҳам қарашолмади. Бўш тоғорасини кўтариб, йиғлаб-йиғлаб уйга қайтишди. Шу бўйи Усмон анча вақтгача биз билан ўйнагани чиқмай юрди.
Ўшанда болалик қилиб, нари кетиш ўрнига, уларнинг аянчли аҳволини томоша қилиб тураверибмиз. Ҳозир ўйлаб қарасам бу болалигимдаги, кузатиш энг оғир бўлган эпизодлардан бири бўлган экан. Ҳозирда бу воқеани шунчаки томоша қилиб туришга сабрим етмайди. Бундай шафқатсиз ота билан хумордан чиққунча муштлашардим. Охирини ўйламай муштлашардим (акс ҳолда, йиллар давомида виждонинг билан “муштлашасан”). Муштлашиш қўлимдан келмаса, ўзим ҳам болаларга қўшилишиб йиғлардим, тўйгунимча йиғлардим. Эзилган мурғак кўнгиллар учун, гўдак кўзларидан оққан қайғу ёшлари учун, оёқ ости қилинган “ болалик даври” учун ҳар қанча муштлашсанг ҳам, йиғласанг ҳам арзийди.
Айтганча, Усмон ва унинг укасини ҳозиргача бирор марта отасидан нолиб гапирганини эшитмадим. Катталарни иззат-икромини жойига қўядиган, мўмин-қобил йигитлар бўлган. Дўстим билан бекатдаги воқеа ҳақида ҳам ҳеч қачон оғиз очмаганмиз. Халқимизда бир ибора кенг тарқалган. “Баракалла, отангга раҳмат!” дейишади. Бир гал, кексароқ одам хайрли иши учун Усмонга: “Сени боққан отангга раҳмат, болам, отангга раҳмат!”, дея отасининг шаънига кетма-кет раҳматлар ёғдириб қолди. Усмон эса: “Хоп тоға, раҳмат”, деганча бошини сарак-сарак қилиб, менга қараб, кўзлари билан ишора қилди. Бу билан бир-биримизни тушундик. Кўнглимиздагини ҳис этдик.
Одатдаги кунларнинг бирида, бекат ёнида бир тўп бола, қий-чув қилиб ариқда чўмилардик. Бир пайт бекат томондан, болаликдаги қадрдон дўстим Усмон биз томонга шоду-хуррам югуриб кела бошлади. Чўмилаётган болаларга қарата: “Дилшод, Раҳматилло, болалар биз бозорга кетяпмиз! Ана аям билан укам ҳам бор”, дея бекатда турган укаси билан онасини кўрсатди. “Помидор сотамиз, кейин аям бизга музқаймоқ олиб беради. Мазза қилиб ўйнаб келамиз”. Дўстимизни хурсандчилигига шерик бўлиш учун сувдан чиқдик. Барчамиз ичимизда “қандай мазза а, унга ?!”, деб ўйлардик.
У пайтлар бизга ким биландир, бозор ёки шаҳарга бориш чинакамига байрамга айланарди. Аммо йўл азоби туфайли, аксарият катталар узоқ жойларга болаларни бирга олиб бормасликни маъқул кўрарди. Ҳозиргидек дарвозангиз ёнидан олиб, истаган жойингизга ўн дақиқада етқазиб қўядиган ёки ярим тунда ҳам исталган жойдан уйингизга “ғизиллатиб” элтиб қўядиган таксилар йўқ эди. Бекатда соатлаб автобус кутиларди. Умуман шаҳарга бориб келиш, қишлоқ одамларининг тўлиқ бир кун вақтини оларди. Автобуслар тиқилинч, бир-бирига ёпишиб кетаётган одамлар, сотгани олиб кетилаётган полиз маҳсулотлари, мева-чевалар ёки уй паррандалари дейсизми?.. Хуллас, ҳаммасидан бўларди. Бизнинг қишлоқ ахолиси асосан, помидор етиштириш билан шуғулланарди (ҳозир ҳам шундай). Помидор дегани пишиқчиликка бориб, шу қадар арзон бўлардики, кўп ҳолларда уни овора бўлиб, бозорга обориб сотгандан кўра, уй ҳайвонларига берган маъқул иш эди.
Дўстим Усмонни авваллари ҳеч бозорга ёки шаҳарга бориб, айланиб келганини эслолмасдим. Балки ўша куни ақлини таниганидан буён биринчи марта бориши эди, чамамда. Хуллас, дўстим ва унинг укаси сафарга кетаётганларидан жуда ва жуда мамнун эдилар. Офтобда меҳнат қилавериб, юзу-қўллари қорайиб кетган Усмоннинг онаси ҳам хурсанд эди. Йўқ, аёл тоғорадаги помидор нари борса 1кг гўштга ҳам арзимаслигини яхши биларди. Лекин муштупар она, фарзандларига қувонч баҳш эта олаётганидан, уларнинг хурсандчилигини кўраётганидан беҳад бахтиёр эди. Бизга қарата: “Ҳаммангизга музқаймоқ олиб келамиз, помидорнинг пули етмаса, мана ўзимда пул бор”, деб рўмолчасига ўраб олган, озгинагина (балки йўл кира ҳақи) пулини кўрсатиб бизни ҳам хурсанд қиларди. Одатдагидек, автобус ҳа деганда келавермас, Усмон эса атрофимизда югуриб эшитмаган болаларга ҳам қайта-қайта айтиб мақтанарди. “Автобуснинг ойнасидан сенларга “хайр” қиламан, қўлингни кўтариб, “хайр” қилинглар”, деганлари ҳамон ёдимда.
Бир вақт бекат томон маст ҳолда йўлнинг у томонидан - бу томонига гандираклаганча, Усмоннинг дадаси яқинлаша бошлади. У ичувчи одам эди. Кун ора ичиб келиб, уйида жанжал кўтарадиган одати бор эди. Кела солиб, кўчани бошига кўтарганча ўз аёлини ҳақорат қила кетди. Икки ўғил эса отасининг одатий жанжалларидан юрак олдириб қўйган шекилли, онасининг икки ёнида донг қотиб, отасига қараб жовдираб қолишди. Бор овози билан ўшқирарди. Афтидан, қаршисида қалтираб турган болакайлар, ўз фарзандлари эканлигини ҳам унутиб юборганди. Улар олдидаги “оталик” бурчини қўйиб туринг, ҳатто уларга нисбатан раҳм-шафқатни ҳам ароққа қўшиб ичиб юборгандек эди гўё. Аёл паст овозда, бир нималар деб маст эрини тинчлантирмоқчи бўлди. Лекин фойдаси бўлмади. Ғазаб отига минган ота, бақира-бақира охири, помидор солинган тоғорани тепиб, ағдариб ташлади. Она-болалар бараварига йиғлаб юборишди. Биз ҳам карахт бўлиб қолдик. Аёл жойига ўтирганча, кўзларини тўсиб, овоз чиқармасдан, ўксиб-ўксиб йиғларди. Эзилиб кетган помидорнинг ҳолига тушган Усмон, биз тарафга терс ўгирилиб олиб, онасини елкасини силаб кўз ёш тўкарди. “Йиғламанг ая, музқаймоқ керакмас, бормасак ҳам майли бозорга, музқаймоқ оберинг демайман, йиғламанг ая”, деб онасини юпатишга уринса-да, онасидан баландроқ овозда йиғларди. Укаси ҳали тили ҳам равон чиқмаган болакайлиги учун воқеани тўлиқ англашга ёшлик қиларди. У бир оздан кейин йиғидан тўхтаб: ”Бўлди, йилламелай, ҳожий ҳаммашини ўжим тейиб қўяман” дея жажжи қўлчалари билан тупроққа беланиб ётган помидорларни битта-битта териб, тоғорага соларди. Анча вақт йиғлаб ўтиришди... На Усмон ва на унинг онаси, биз тарафга ўгирилиб ҳам қарашолмади. Бўш тоғорасини кўтариб, йиғлаб-йиғлаб уйга қайтишди. Шу бўйи Усмон анча вақтгача биз билан ўйнагани чиқмай юрди.
Ўшанда болалик қилиб, нари кетиш ўрнига, уларнинг аянчли аҳволини томоша қилиб тураверибмиз. Ҳозир ўйлаб қарасам бу болалигимдаги, кузатиш энг оғир бўлган эпизодлардан бири бўлган экан. Ҳозирда бу воқеани шунчаки томоша қилиб туришга сабрим етмайди. Бундай шафқатсиз ота билан хумордан чиққунча муштлашардим. Охирини ўйламай муштлашардим (акс ҳолда, йиллар давомида виждонинг билан “муштлашасан”). Муштлашиш қўлимдан келмаса, ўзим ҳам болаларга қўшилишиб йиғлардим, тўйгунимча йиғлардим. Эзилган мурғак кўнгиллар учун, гўдак кўзларидан оққан қайғу ёшлари учун, оёқ ости қилинган “ болалик даври” учун ҳар қанча муштлашсанг ҳам, йиғласанг ҳам арзийди.
Айтганча, Усмон ва унинг укасини ҳозиргача бирор марта отасидан нолиб гапирганини эшитмадим. Катталарни иззат-икромини жойига қўядиган, мўмин-қобил йигитлар бўлган. Дўстим билан бекатдаги воқеа ҳақида ҳам ҳеч қачон оғиз очмаганмиз. Халқимизда бир ибора кенг тарқалган. “Баракалла, отангга раҳмат!” дейишади. Бир гал, кексароқ одам хайрли иши учун Усмонга: “Сени боққан отангга раҳмат, болам, отангга раҳмат!”, дея отасининг шаънига кетма-кет раҳматлар ёғдириб қолди. Усмон эса: “Хоп тоға, раҳмат”, деганча бошини сарак-сарак қилиб, менга қараб, кўзлари билан ишора қилди. Бу билан бир-биримизни тушундик. Кўнглимиздагини ҳис этдик.
хаа ўтган гал ўқиганда хам таъсирлангандим, хозир хам...
ОтветитьУдалить